Γράφει ο Βασίλειος Φαλτζής, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής.
Το πρόβλημα της αυπνίας ταλαιπωρεί το ανθρώπινο γένος από την αρχαιότητα. Ο Αριστοτέλης το 350 π.Χ. περίπου καταπιάστηκε εκτενώς με το θέμα αυτό στο έργο του «Ύπνος και Αϋπνία». Προσπάθησε να προσεγγίσει το μυστήριο του ύπνου και να απαντήσει στο γιατί κοιμόμαστε και στο τι ακριβώς συμβαίνει κατά τη διάρκεια του. Το 1924 μάθαμε για ποιο λόγο έχουμε ανάγκη αυτή την εκπληκτική μεταμορφωτική εμπειρία του ύπνου, σχεδόν κάθε νύχτα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Ο Γερμανός ψυχίατρος Χάνς Μπέργιερ ανακάλυψε το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και με τη βοήθεια του ο ύπνος εξελίχθηκε από αντικείμενο φιλοσοφικής μελέτης σε πεδίο επιστημονικής έρευνας.
Οι άνθρωποι σήμερα κοιμούνται περίπου 7 ώρες κάθε βράδυ, δηλαδή τουλάχιστον 1 ώρα λιγότερο σε σχέση με έναν αιώνα πριν. Κατά τη διάρκεια ενός καλού νυχτερινού ύπνου περνάμε περίπου 4-5 φορές από διάφορα στάδια ύπνου. Η συμπεριφορά του εγκεφάλου και οι βασικές του λειτουργίες τροποποιούνται ριζικά ενώ η συνείδηση μας συσκοτίζεται. Κατά τη διάρκεια του ύπνου γινόμαστε σχεδόν παράλυτοι και δεν μπορούμε ούτε καν να σκιρτήσουμε. Ο ύπνος αποτελεί ένα διάλειμμα στη συνειδητή ζωή μας, θεωρείται ένα πλησίασμα στα σύνορα του θανάτου. Κοιμόμαστε, αλλά ο εγκέφαλος μας δεν είναι λιγότερο ενεργός, είναι ενεργός απλά με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο εγκέφαλος συλλέγει πληροφορίες και εξωτερικά ερεθίσματα, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας επεξεργάζεται τις πληροφορίες που έχουν ληφθεί.
Στη γεμάτη εγρήγορση ηλεκτροφωτισμένη εποχή μας, ο ύπνος συχνά θεωρείται περιττός και ανεπιθύμητος. Όταν το 1880 ο Τόμας Έντισον έδωσε στην ανθρωπότητα την ηλεκτρική λάμπα ως μία λύση στο παράδοξο του ύπνου, δεν είχε ιδέα ότι με το πέρασμα του χρόνου θα μας απάλλασσε εντελώς από αυτόν. Το φως είναι κάτι περισσότερο από φωτισμός: έχει άμεση επίδραση στον ύπνο μας. Το 2017 το βραβείο Νόμπελ στην Ιατρική δόθηκε σε τρείς ερευνητές που στη δεκαετία του ᾽80 και του ´90 αναγνώρισαν το μοριακό ρολόι των κυττάρων μας που φροντίζει να μας κρατά συγχρονισμένους με τον ήλιο. Όταν αυτός ο ρυθμός διαταράσσεται διατρέχουμε αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη, καρδιακών παθήσεων, κατάθλιψης, άγχους και άνοιας.
Το φως επηρεάζει τόσο τον ύπνο όσο και τη εγρήγορση μας. Το πόσο ξεκούραστοι αισθανόμαστε επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση δύο διαδικασιών: της λεγόμενης πίεσης ύπνου (η οποία πιστεύεται ότι συμβαίνει ως αποτέλεσμα συσσώρευσης ουσιών που προάγουν τον ύπνο όσο είμαστε ξύπνιοι) και του κιρκάδιου ρυθμού. Το εσωτερικό μας ρολόι διατηρεί τον εγκέφαλο και το σώμα σε συγχρονισμό με τον ήλιο. Το φως μπορεί να προκαλέσει τη απορρύθμιση του ρολογιού αυτού προς τα μπρος ή προς τα πίσω. Είμαστε ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο μπλε φως, το φως μικρού κύματος που βρίσκεται στο ηλιακό φως το μεσημέρι και που επίσης φέγγει στις οθόνες μας. Μπορεί να επηρεάσει τον κιρκάδιο ρυθμό μας, ιδιαίτερα όταν έχουμε εκτεθεί το βράδυ.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος είναι πιο ενεργός όταν το φως του περιβάλλοντος είναι μπλε. Ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε και ακόμα κι αν το έντονο φως δυσκολεύει την προσοχή μας, αισθανόμαστε πιο άνετα ψυχικά στο έντονο φως. Χρειαζόμαστε το σκοτάδι και την έκκριση της μελατονίνης για να νυστάξουμε. Η μελατονίνη είναι η λεγόμενη ορμόνη ύπνου του σώματος και παράγεται στην επίφυση του εγκεφάλου. Η έκκριση της ελέγχεται από το φως και το σκοτάδι. Υπάρχουν ειδικοί υποδοχείς στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού οι οποίοι καταγράφουν την έκθεση στο μπλε φως και στέλνουν οδηγία στον εγκέφαλο ώστε να καθορίσει το εσωτερικό κιρκάδιο ρολόι σε λειτουργία ημέρας ή νύχτας.
Αισθανόμαστε ότι έχει έρθει η ώρα να κοιμηθούμε όταν ξεκινάει η παραγωγή της μελατονίνης καθώς αυτό σηματοδοτεί ότι πλησιάζει η νύχτα. Δεν πρέπει ποτέ να κοιμόμαστε με αναμμένα φώτα καθώς αυτό μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της μελατονίνης μας έως και 85%.
Η επίφυση ασβεστοποιείται με τα χρόνια και παράγει λιγότερη μελατονίνη. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η θεραπεία με μελατονίνη βελτιώνει την ποιότητα αλλά και την έλευση του ύπνου ειδικά στους ηλικιωμένους. Έρευνες έχουν δείξει ότι η έλλειψη μελατονίνης αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου και αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα. Η έκθεση στο φως κατά τη διάρκεια της ημέρας μας βοηθά να κοιμηθούμε το βράδυ, επειδή το σώμα μας αισθάνεται την αντίθεση μεταξύ του φωτός της ημέρας και του βραδινού σκοταδιού και δίνει την εντολή παραγωγής μελατονίνης. Σε μία μελέτη που έγινε σε άτομα που εργάζονται σε κλειστούς χώρους στις ΗΠΑ, διαπιστώθηκε ότι οι εργαζόμενοι σε περιβάλλον χωρίς παράθυρα τείνουν να έχουν χειρότερη ποιότητα ύπνου έναντι εκείνων που έβλεπαν το φως του ήλιου κατά τη διάρκεια της εργασίας τους.
Το πρόβλημα δεν είναι το ίδιο το μπλε φως αλλά τα επίπεδα μπλε φωτός που βρίσκονται στις ηλεκτρονικές συσκευές καθώς και η παρατεταμένη έκθεση στο τεχνητό φως ειδικότερα τη νύχτα. Όσο εντονότερο και μπλε είναι το φως τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να μειωθεί η έκκριση μελατονίνης και να επηρεαστεί ο κιρκαδιανός ρυθμός. Οι οθόνες με οπίσθιο φωτισμό αυξάνουν τις πιθανότητες αϋπνίας.
Όσοι δυσκολεύονται να κοιμηθούν το βράδυ πρέπει να σκεφτούν σοβαρά το πόσο εκτίθενται στο μπλε φως του κινητού τους λίγο πριν τον ύπνο και αποφύγουν την έκθεση στο τεχνητό φως της οθόνης για τουλάχιστον 60 λεπτά πριν κοιμηθούν.
